Kamica pęcherzykowa jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji z powodu chorób przewodu pokarmowego w krajach europejskich. Najczęstszym objawem jest kolka żółciowa odczuwana jako nagły, napadowy, ostry, niezwykle silny ból zlokalizowany w nadbrzuszu lub w prawym, górnym kwadrancie brzucha, promieniujący do prawego barku lub pod prawą łopatkę. Co to jest kamica żółciowa i jakie są jej przyczyny? Kamica żółciowa to stan, w którym w pęcherzyku żółciowym i/lub drogach żółciowych występują nierozpuszczalne złogi zbudowane z substancji chemicznych, które znajdują się w żółci. Żółć składa się z wody, kwasów żółciowych, cholesterolu, kwasów tłuszczowych, bilirubiny, fosfolipidów, białek i związków nieorganicznych. Prawidłowo substancje te rozpuszczają się w żółci i w takiej formie są wydalane do przewodu pokarmowego. Zaburzenia składu żółci wpływają na ich rozpuszczalność. Początkowo z nierozpuszczalnych substancji wytrąca się tzw. błotko oraz mikrokryształki, które z czasem łączą się w coraz większe struktury, prowadząc do powstania złogów. Złogi powstają najczęściej w pęcherzyku żółciowym (nazywa się je wtedy kamicą pęcherzykową); znacznie rzadziej tworzą się poza nim, w drogach (przewodach) żółciowych (mówi się wtedy o kamicy przewodowej). Kamienie występujące w drogach żółciowych są zwykle pochodzenia pęcherzykowego (dostają się do przewodów żółciowych z pęcherzyka żółciowego). Kamienie zbudowane są najczęściej z cholesterolu, barwników żółciowych, jonów nieorganicznych (np. wapniowych) i białek. Składniki te mogą występować w różnych proporcjach. Wyróżnia się złogi cholesterolowe, barwnikowe oraz mieszane. Znaczną większość stanowią kamienie mieszane (cholesterolowo-barwnikowe). Złogi zbudowane wyłącznie z cholesterolu występują głównie w populacjach krajów rozwiniętych – w Zachodniej Europie i w Stanach Zjednoczonych, podczas gdy barwnikowe – w krajach rozwijających się ( Afryka, Azja). Czynnikami ryzyka powstania kamicy żółciowej są: starszy wiek, płeć żeńska, czynniki hormonalne, np. liczne ciąże, predyspozycja genetyczna, cukrzyca, otyłość, hipertriglicerydemia (duże stężenie triglicerydów we krwi), niektóre leki (estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne, fibraty), czynniki jatrogenne (związane ze stosowanym wcześniej leczeniem) powodujące zastój żółci – protezy, szwy chirurgiczne itp., stan po zabiegach operacyjnych – resekcja żołądka, zespół krótkiego jelita, mukowiscydoza, przewlekłe infekcje dróg żółciowych, szybka utrata masy ciała, przedłużające się głodzenie, mała aktywność fizyczna. Kamica pęcherzykowa jest chorobą bardzo rozpowszechnioną i jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji z powodu chorób przewodu pokarmowego w krajach europejskich. W populacji polskiej występuje u około 20 % osób. Główną przyczyną tej dolegliwości są kamienie cholesterolowe. Częstość występowania kamicy wzrasta wraz z wiekiem – dotyczy ona około 15–18% osób do 40. roku życia i nawet 50% osób powyżej 60. roku życia. W każdej grupie wiekowej choroba ta występuje 4–5-krotnie częściej wśród kobiet. W 10% przypadków kamicy pęcherzykowej towarzyszy występowanie złogów w przewodach żółciowych. Kamica żółciowa — objawy U znacznej większości chorych kamienie w pęcherzyku żółciowym przez wiele lat mogą nie dawać żadnych objawów. W przypadku niepowikłanej kamicy pęcherzykowej oznaki choroby mogą być bardzo różne – od typowych po niecharakterystyczne. Najczęstszym objawem jest kolka żółciowa odczuwana jako nagły, napadowy, ostry, niezwykle silny ból zlokalizowany w nadbrzuszu lub w prawym, górnym kwadrancie brzucha, promieniujący do prawego barku lub pod prawą łopatkę. Ból może być wywołany przez spożycie obfitego, tłustego pokarmu, zwykle utrzymuje się kilka godzin i stopniowo ustaje. Utrzymuje się zazwyczaj od 30 minut do 5 godzin. Występuje ona u 70-80 % pacjentów z kamicą żółciową i jest zwykle spowodowana nadmiernym rozdęciem pęcherzyka żółciowego na skutek zatkania przewodu pęcherzykowego (tzn. kanału, przez który żółć przedostaje się z pęcherzyka do przewodu pokarmowego) przez złóg. Napadom bólu często towarzyszą nudności i wymioty, niepokój, nadmierna potliwość. Dolegliwości ustępują po wycofaniu się złogu z przewodu pęcherzykowego do pęcherzyka żółciowego. Nawroty bólu występują zwykle w ciągu kilku tygodni do roku od pierwszego incydentu bólowego. Przedłużające się zatkanie przewodu pęcherzykowego może prowadzić do powikłań kamicy pęcherzykowej: zapalenia pęcherzyka żółciowego i wodniaka pęcherzyka. W przypadku rozwoju ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego, oprócz kolki żółciowej pojawiają się gorączka i dreszcze (rzadko zażółcenie skóry), a w badaniach krwi – wysoka leukocytoza (duża liczba białych krwinek) i podwyższone wartości białka CRP. Może pojawić się także ból w prawym nadbrzuszu, występujący podczas ucisku i narastający podczas głębokiego wdechu. Wodniak z kolei to rozdęty, powiększony pęcherzyk żółciowy wypełniony jest śluzem, któremu nie towarzyszą dolegliwości związane ze stanem zapalnym (gorączka i dreszcze). Co robić w razie wystąpienia objawów kamicy żółciowej? Osoby z już rozpoznaną kamicą żółciową, u których typowe dolegliwości występowały w przeszłości, ustępowały samoistnie lub po przyjęciu leków, bez innych objawów i chorób przewlekłych, mogą same rozpocząć leczenie, przyjmując już wcześniej zalecone przez lekarza leki rozkurczowe i przeciwbólowe dostępne w aptece bez recepty. Wśród dostępnych bez recepty leków rozkurczowych można wymienić: drotawerynę, hioscynę, a wśród leków przeciwbólowych: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne lub metamizol. Dostępne są także preparaty złożone, zawierające leki z obu tych klas. Ważne Nie podejmuj samodzielnych prób domowego leczenia ludzi w starszym wieku, którzy chorują na inne poważne choroby, kobiet w ciąży oraz dzieci. Jeżeli wyżej opisane dolegliwości wystąpiły po raz pierwszy lub towarzyszy im gorączka lub dreszcze, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza. Pilnym wskazaniem do konsultacji lekarskiej jest również, występowanie niepokojących dolegliwości, tj. uporczywe wymioty, które uniemożliwiają przyjmowanie płynów i pokarmów. Jak lekarz ustala diagnozę? Do wykrycia bezobjawowej kamicy pęcherzyka żółciowego dochodzi często przypadkowo, podczas wykonywania USG jamy brzusznej, zaleconego z innych powodów. Skuteczność tego badania w wykrywaniu kamicy pęcherzyka jest duża i wynosi powyżej 95%. Badanie to dostarcza informacji o liczbie, wielkości kamieni i ich lokalizacji, a także o występowaniu powikłań kamicy. Dokładniejszym badaniem, które może zalecić lekarz w przypadku występowania wątpliwości podczas badania USG bądź podejrzenia obecności powikłań, jest tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej. Lekarz może również zalecić wykonanie badania krwi w celu oceny liczby białych krwinek, a także wykonanie badań określających funkcjonowanie komórki wątrobowej wraz z oceną ewentualnego zastoju żółci w drogach żółciowych. Leczenie i dieta przy kamicy żółciowej Chorzy, u których występuje kolka żółciowa niepowikłana o rozpoznanej przyczynie, mogą rozpocząć samodzielne leczenie lekami przeciwbólowymi i rozkurczowymi, które wcześniej przepisał lekarz lub są dostępne bez recepty. Należą do nich leki rozkurczowe: drotaweryna, hioscyna, a także leki przeciwbólowe: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne lub metamizol. Dostępne są także preparaty złożone zawierające leki z obu tych klas. Należy także pozostawać na czczo do momentu ustąpienia bólu. W przypadku wystąpienia silniejszych dolegliwości bólowych, nieustępujących po typowym leczeniu, należy się skontaktować z lekarzem, który może zalecić w takiej sytuacji wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych (USG/TK jamy brzusznej, badań laboratoryjnych), a nawet konsultację chirurgiczną. Konsultacja chirurgiczna jest konieczna w przypadku długotrwałego utrzymywania się dolegliwości (pomimo właściwego leczenia przeciwbólowego i rozkurczowego) lub gdy istnieje ryzyko wystąpienia powikłań choroby. Zalecanym sposobem leczenia chorych z objawową kamicą pęcherzyka żółciowego i jej powikłań jest chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego wraz ze znajdującymi się wewnątrz niego złogami. Zabieg ten można wykonać metodą tradycyjną (otwartą), poprzez rozcięcie powłok brzusznych i usunięcie pęcherzyka ze złogami, a także metodą laparoskopową (bez rozcinania powłok), z użyciem specjalnych przyrządów. Wprowadza się je do wnętrza jamy brzusznej poprzez 3 małe nacięcia na powierzchni ściany brzucha, a następnie usuwa się pęcherzyk wraz ze złogami. Metoda ta jest rekomendowana z uwagi na zmniejszenie bólu pooperacyjnego, krótszy czas gojenia się rany pooperacyjnej, mniejszą liczbę powikłań, a tym samym krótszy okres przebywania pacjenta w szpitalu. W przypadku objawowych chorych z obecnością złogów w pęcherzyku żółciowym i drogach żółciowych należy przed planowanym leczeniem chirurgicznym wykonać zabieg endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ECPW), który pozwala na ewakuację kamieni z dróg żółciowych. Z reguły leczenie kamicy żółciowej jest wskazane tylko w przypadku wystąpienia objawów. Cholecystektomię w bezobjawowej kamicy pęcherzyka żółciowego zaleca się w przypadkach zwiększonego ryzyka raka pęcherzyka żółciowego w pęcherzyku żółciowym z polipami o średnicy ≥2cm lub polipami o średnicy 1–2 cm z tendencją do powiększania się, złogami o średnicy >3cm oraz w pęcherzyku żółciowym o nieregularnie zwapnionych ścianach. W szczególnych sytuacjach, gdy złogi są małe (do 1,5 cm średnicy), nieuwapnione i głównie zbudowane z cholesterolu bądź istnieją przeciwskazania do operacji, można rozważyć terapię z kwasem ursodeoksycholowym. Długotrwałe stosowanie (6–24 miesiące) kwasu ursodeoksycholowego powoduje stopniowe rozpuszczenie złogów cholesterolowych. Skuteczność takiego leczenia jest dyskusyjna, ponadto po odstawieniu leków istnieje duże ryzyko nawrotu kamicy (66% chorych). Należy zaznaczyć, że terapia farmakologiczna jest przeciwwskazana w kamicy ze złogami uwapnionymi, barwnikowymi lub kamieniami mnogimi, w otyłości, ciąży, czy chorobach wątroby. Czy możliwe jest całkowite wyleczenie? Całkowite wyleczenie kamicy pęcherzykowej jest możliwe po chirurgicznym usunięciu pęcherzyka żółciowego wraz z obecnymi w nim kamieniami. Częstość powikłań po zabiegach jest niewielka, a w przypadku kamicy niepowikłanej – znikoma. Z uwagi na dużą częstość nawrotów kamieni leczenie zachowawcze (farmakologiczne) zaleca się przede wszystkim u pacjentów, którzy nie mogą być operowani lub nie wyrażają zgody na zabieg chirurgiczny. Jaką dietę stosować po zakończeniu leczenia? Zarówno po ustąpieniu dolegliwości bólowych (kolki), jak i po radykalnym leczeniu kamicy (zabieg chirurgiczny), najważniejsze jest przestrzeganie odpowiedniej diety (zobacz: Dieta w kamicy żółciowej). Podstawowym rodzajem diety, stosowanym w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych, jest dieta oparta na potrawach ubogotłuszczowych i wysokowęglodanowych. Istotne jest także unikanie obfitych posiłków, to znaczy przyjmowanie mniejszych porcji pożywienia ze zwiększoną częstością, najlepiej około 5–6 posiłków dziennie. Potrawy pieczone zastępować należy gotowanymi i duszonymi (dotyczy to także owoców i warzyw). Niewskazane jest spożywanie tłustych mięs i ryb oraz stosowanie majonezów, margaryny, smalcu. Należy unikać ostrych przypraw. Ponadto zaleca się większe ilości odtłuszczonych produktów nabiałowych, chleb pszenny lub chleb typu graham, kasze i makarony. W przypadku pojawienia się wzdęć po usunięciu pęcherzyka żółciowego można, po konsultacji z lekarzem, zastosować leki zmniejszające te dolegliwości. Co robić, aby uniknąć zachorowania na kamicę żółciową? Ponieważ przyczyny powstawania kamieni w pęcherzyku żółciowym nie zostały dotychczas dokładnie wyjaśnione, nie można jednoznacznie zalecić działań zmniejszających ryzyko wystąpienia choroby. Niemniej jednak, z uwagi na niektóre czynniki ryzyka kamicy żółciowej (otyłość, hipertriglicerydemia) rozsądne wydaje się przestrzeganie ogólnych zasad zdrowego stylu życia: przestrzeganie zaleceń żywieniowych ( mała zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych i duża zawartość błonnika w diecie), szczególnie przez osoby o zwiększonym ryzyku zachorowania (więcej na ten temat: Zasady zdrowego żywienia), utrzymanie odpowiedniej masy ciała oraz regularna aktywność fizyczna. Ponadto u pacjentów z szybką utartą masy ciała, np. po operacjach bariatrycznych zaleca się terapię z kwasem ursodeoksycholowym w dawce powyżej 500 mg dziennie aż do ustabilizowania masy ciała, celem zapobiegania kamicy pęcherzyka żółciowego.